An mga Caretera nan Mainit

By: ZYMosende (Taga Barangay Magsaysay, Poblacion Mainit)
October 10, 2004

Caretera an tawag nan mga karaan na Mainitnon sa mga kadayanan. Sa pagkakuman, jaoy mga 21 ka caretera sa Poblacion nan Municipio nan Mainit. Kada caretera o dayan jaoy ngayan. Ini na sinuyat naningkamot buhion kun unoy rason o kanin-o tag-ngayan an kada dayan sa Mainit.

Puydi isab na ini na nga caretera makasubay nan sugilanon nan Mainit tungod kay an mga ngayan lujo nan mga ini gikan man sa mga karaan na Mainitnon, an kahamokan nahilambigit sa pagtukod nan Mainit.

Ang taggikanan nan mga sugilanon nan kada dayan amo an mga istorya nan mga anak ni Popo Bitoy na taga Sanghan. Tungod kay ini na mga sugilanon waya man gadjud mahisuyat sukad masukad, posible na an iban hinimo-himo ra na istorya. An iban katoohan na tinuod. Kun jaoy ugaling iban pa na Mainitnon na makadugang nan inpormasyon mahitungod niini, palihug lamang idugang pinaagi sa pagbayos o pagsuyat sa hintungod.

Una an Libarnes St.
Tag-ngayan ini kan Saturnino Libarnes (Circa 1840s) an ama ni Damiana Libarnes na asawa ni Hilario Mosende.

An karaan sentro nan Mainit amo an Daang Lungsod na kuman sakop na nan Barangay San Isidro. Dinhi sa Daang Lungsod makit-an an tumoy nan Suba nan Mainit, isa sa mga pinakadako na suba sa Mainit. Dinhi naghuya an mga kaupad ni Popo Saturnino.

Isa ka adlaw, nakapansin si Popo Saturnino nan nag-aso’ banda sa subangan. Tagpapanik nija an isa ka mamanwa (ila buhion) sa kapun-an nan Tuog para tan-awon kun uno ini. Nagka-yag an mamanwa na jaoy kunoy mapawa na lugar na suod ra isab sa danao. Sa ila pagsusi na puydi mahuy-an, tagkumbinsir ni Popo Saturnino an mga kalumunan na mamalhin sa bag-ong lungsod.

Ikaduha an Mosende St.
Tag-ngayan ini kan Hilario Villamon Mosende, an bana nan anak ni Popo Saturnino na si Damiana Libarnes tungod kay sija man an nanguna sa mga nakumbinsi na mamalhin gikan sa Daan Lungsod. Si Popo Ayong isab an una na nahimo na Teniente del Barrio nan mahimo na barrio an Mainit nan Municipio nan Placer, amo na tag-nganlan isab sija na Don Capitan Hilario Mosende.

Ikatuyo an Mozar St
Tag-ngayan ini kan Antonio Mozar, an primero mayor (nan una tagtawag na Presidente) nan mahimo na municipio an Mainit sa tuig 1930.

Ika-4 an Lozada St.
Tag-ngayan kan Ceferino Lozada. Isa si “Pinoy” sa mga nahimo na mayor nan Placer. Ama ini sija ni Ma’am Landa Lozada Mondano na nakabana kan Jose Mondano, isa isab sa mga nahimo na mayor nan Mainit.

Ika-5 an Mupas St.
Tag-ngayan kan Bonifacio Mupas, isa sa mga nahimo na Capitan nan Barrio Mainit.

Ika-6 an Beltran St.
Tag-ngayan kan Gaudencio Beltran. Isa si “Densoy” sa mga nahimo na Mayor nan Municipio nan Mainit.

Ika-7 an Murcilla St.
Tag-ngayan kan Pio Murcilla, isa sa mga nahimo na Capitan nan Barrio Mainit.

Ika-8 an Francisco St.
Tag-ngayan kan Macario Francisco, isa sa mga nahimo na Capitan nan Barrio Mainit.

Ika-9 an Calang St.
Tag-ngayan kan Juan Calang, isa sa mga nahimo na Capitan nan Barrio Mainit. Popo ini sija nan isa sa mga Tasador Municipal nan Mainit na si Felizardo “Aki” Calang.

Ika-10 an Mondano St.
Tag-ngayan kan Jose Mondano. Si “Tambok” isa sa mga nahimo na mayor nan Mainit. Isa sab sija sa may pinaka-mahaba na termino nan pagka-mayor (1952-1967).

Ika-11 an A. Montaner St.
Tag-ngayan kan Agapito Montaner. Si “Pito’” isa sa mga nahimo na mayor nan Mainit (1946-1951). Amo ini an karaan na Burgos St. na tag-ngayan sa isa sa mga pari nan Gomburza.

Ika-12 an Palileo St.
Tag-ngayan kan Domingo Palileo, an kagikan taga Tacloban, isa sa mga nahimo na konsehal nan Mainit (1950s). Namatay sija samtang nagsilbi pagka-konsehal. An ija asawa na si Rafaela Palileo an nupuli dija na amo isab an nagpapasar nan resolusyon na maghimo nan dayan na Palileo. Na-aprubahan an resolusyon sa panahon nan pagka-mayor si Agapito Montaner.

Ika-13 an Reyes St.
Tag-ngayan kan Baldomero Reyes, isa sa mga primero konsehal nan Mainit, bag-o muabot an mga hapon. Kaliwat sija nan mga Tag-alog. Ini sija an ama ni Lt. Vidal Reyes Sr. na ama isab ni Dr. Vidal Reyes Jr.

Ika-14 an Salino St.
Tag-ngayan sa tatay ni Vicente “Intek” Salino.

Ika-15 an San Nicolas St.
Tag-ngayan kan Senor San Nicolas de Tolentino, an patron nan Mainit.

Ika-16 an Rizal St.
Tag-ngayan kan Jose Rizal. Isa sa mga balaod sa Pilipinas sa panahon ni Presidente Marcos na an mga National Highway nan kahamukan na dagko na siyudad sanan municipio ipangayan sa National Hero.

Ika-17 an Gen. Luna St.
Tag-ngayan sa isa sa mga bayani nan Pilipinas, si Gen Antonio Luna.

Ika-18 an Bonifacio St.
Tag-ngayan sa isa sa mga bayani nan Pilipinas, si Andres Bonifacio.

Ika-19 an F. S. Mosende St.
Tag-ngayan kan Felix S. Mosende, isa sa mga nahimo na mayor nan Maint pagkahuman nan EDSA revolution. Ini an isa sa mga pinakabag-o na dayan sa Mainit.

Ika-20 an Osmena Boulevard
Amo ini an karaan na Mainit-Malimono Road.

An dili mahinumduman nan mga nagsugid nan ini an tagpanganlan nan Borromeo St (Ika-21).

Sa kinatibuk-an, unom (6) an tag-pangayan sa mga nahimo na Mayor, unom (6) isab an sa mga nahimo na Capitan del Barrio, duha (2) an sa mga konsehal, upat (4) an sa mga bayani sanan santos, sanan tuyo (3) an tag-ngayan sa iban pa na maimpluwensiya na tawo.

Magana lamang kun an kada dayan mas kumpleto an pagsugid nan istorya. Amo na kun sisin-o man ugaling an jaoy pay taghibaw-an mahitungod nan ini, palihug lamang idugang nganhi. Ini dili para sa ato mga ginikanan, dili isab para dato’, kundili para sa mga umaabot na henerasyon nan mga Mainitnon na intawon maglisod na pagsubay nan ila mga kagikan tungod kay tagmatoto’ man sa langyaw na lugar na halajo sa kalami nan pijanga.

Sources:
Interviews with Florita S. Mosende and Hilario S. Mosende (2004).

“My Mainit, this is your story”. Article of Magelle M.Labrador-Resullar published in Mainit Dot Org Newsletter (2002).

Map of the Municipality of Mainit. Uploaded on Mainit e-group by Enan Echin (2003).